Dürtü kontrol bozukluğu, kişinin duygularını veya davranışlarını kontrol etmekte zorlandığı bir durumdur.

Baktığımızda, ani bir dürtü veya bir eylemi yapma arzusuna sahip olmak çoğu insanın paylaştığı bir özelliktir, ancak dürtü kontrol bozukluğu olan bireyler, hareketlerini veya eylemlerini düzenlemeyi neredeyse imkansız bulurlar.

Dürtü kontrol bozuklukları, bir kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkilese de  doğru tedaviler ile semptomların yönetilmesi olanaklıdır.

Dürtü Kontrol bozuklukları 

• Kleptomani
• Karşıt olma karşı gelme bozukluğu 
• Piromani
• Davranım bozukluğu 
• Aralıklı patlayıcı bozukluk 

Araştırmacılar, dürtü kontrol bozukluğunun gelişimini neyin tetiklediğinden tam olarak emin değildir. Bununla birlikte, mizaç, çevresel ve genetik faktörler, hormonlar gibi etkenlerin dürtü kontrol bozukluğunda rol oynayabileceği düşünülmektedir.

Dürtü kontrol bozukluğuna neden olabilecek faktörler

• Bireyde veya ailede madde kullanımı ve bağımlılığı geçmişi
• Ailede psikiyatrik bozukluk öyküsü
• Çocukluk döneminde istismara uğramış olmak 
• İhmal veya çocuğun disfonksiyonel bir ortamda yetişmiş olması 
• Önceden var olan psikiyatrik bozukluk

 

DSM-IV’te dürtü kontrol bozukluklarında patolojik kumar oynama ve İnternet bağımlılığı da yer almaktaydı. DSM-5 ile beraber bunlar davranışsal bağımlılık başlığı altına taşındılar. Aynı şekilde Trikotillomani (saç koparma) ve deri yolma dürtü bozuklukları DSM-5’te Obsesif Kompulsif Bozukluklar başlığı altına alındı. 

 

Dürtü kontrol bozukluğuna sahip kişilerde görülen ortak özellikler

1. Kendilerine veya başkalarına zarar verebilecek davranışları engellemeyi çoğunlukla başaramama
2. Davranışı gerçekleştirmeden önce yoğun ve artan bir gerilim ya da uyarılma hissetme
3. Davranışı uygularken zevk, memnuniyet ve rahatlama hissetme
4. Yapılan davranışın ardından pişmanlık, kendini kınama ve suçluluk duyma

Aralıklı Patlayıcı Bozukluk

Saldırganlık dürtüsü olarak da bilinir. Bu dürtüsel bozukluğa sahip birinden insanlara, hayvanlara veya nesnelere karşı şiddetli ve saldırgan tavırlar görürüz. En sık olarak geç çocukluk veya gençlik yıllarında ortaya çıkar. Bu durumdaki insanlar, tetikleyiciyle orantısız gibi görünen kısa öfke ve saldırganlık anları yaşarlar. Nedeni, saldırganlık dürtüsü olan kişi dışında çevredeki kimse tarafından fark edilmeyebilir. 

Bazı özellikleri:

• 30 dakikadan fazla sürmez
• Okulda, işte veya evde sorunlara neden olur
• Patlamaların dışında genellikle iyi huylu olmak
• Yaralanma veya fiziksel hasarla sonuçlanabilecek sözlü veya fiziksel patlamalar

Kleptomani

Gereksiz şeylerin, ihtiyaç duyulmamasına rağmen dürtüsel şekilde çalınması kleptomaninin belirgin bir özelliğidir. Bireyler bir şeyler çalabilir ve başkalarına verebilir, hatta atabilir. Birçoğu, eşyaları iade ederek, onları hayır kurumlarına bağışlayarak veya geri dönüp eşyaların parasını ödeyerek bunu telafi etmeye çalışır.

Bazı özellikleri:

• Gerekli ya da değerli olmayan şeyleri çalmak
• Çalmayı bir zorunluluk olarak görmek 
• Hırsızlığı başarılı şekilde yaptıktan sonra rahatlama hissi yaşamak
• Hırsızlıktan bir süre sonra suçluluk veya depresif hissetmek

Piromani

Piromani nadir rastlanan bir bozukluktur. Bu dürtü kontrol bozukluğunda insanlar tekrar tekrar ve kasıtlı olarak yangın çıkarırlar. Ateşe ve yangın çıkaran gereçlere karşı bir çekicilik hissederler. Ateş yakmaya ihtiyaç duyar ve bunu yaptıktan sonra rahatlarlar. Piromani, dürtü kontrolü ile ilgili bir psikiyatrik durum iken, kundakçılık suç teşkil eden bir eylemdir. Kundakçılık genellikle kötü niyetle ve suç niyetiyle yapılır, piromani ile kıyaslanmamalıdır.

Bazı özellikleri:

• Ateş yakmadan hemen önce yoğun bir gerginlik
• Ateş yakmayı zorunluluk olarak görmek 
• Ateşe ve ateşle alakalı her türlü bağlamlarına karşı hayranlık, ilgi, merak veya heyecan

 

Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu

Belirtileri genellikle okul öncesi yıllarda başlar. Nadir olarak daha sonraki dönemlerde gelişebilir. Bu davranışlar ailede, sosyal aktivitelerde, okulda ve işte önemli ölçüde bozulmaya neden olur.

Bazı özellikleri:

• Yetişkinlerle veya yetkili kişilerle tartışmak
• Genellikle yetişkinlerin isteklerine veya kurallarına uymayı reddetmek
• Çoğu zaman kasıtlı olarak insanları rahatsız etmek
• Kendi hataları veya yanlış davranışları için başkalarını suçlamak

Davranım Bozukluğu

Davranım bozukluğu, başkalarının haklarını veya toplumsal normları ihlal eden oldukça tehlikeli davranışları içerir. Bu davranış bozukluğunda kişi, başkalarına, hayvanlara, mülklere, eşyalara her türlü saldırganlığı gösterir.

Bazı özellikleri:

• Zorbalık etmek
• Dolandırıcılık veya hırsızlık
• Kural ihlalleri (evden kaçma, okuldan kaçma)
• Haneye, insan ve hayvanlara tacizde bulunmak 

Tedavi

Tedavide, farmakoterapötik  ve psikoterapötik yöntemler bir arada kullanılmaktadır. Özellikle içgörüye yönelik psikoterapi ve bilişsel davranışçı terapi, yaygın şekilde kullanılan yöntemler arasında yer almaktadır.

Terapi sürecinde aktarım (transferans) ve karşıaktarım (kontrtransferans) kavramları konusunda olabildiğince farkındalık içerisinde olunmalı, etkin sınırların koyulmasına özen gösterilmelidir.  

Dürtü kontrol bozuklukları nedeniyle ortaya çıkan işlevsel olmayan davranışların önüne geçilmesi,  kişilerin bunlara neden olan duygu ve düşünceleri tanımaya çalışmalarıdır.

Aile terapileri ve grup psikoterapileri tedavi seçenekleri arasında önemli bir yer almaktadır.

 

 

NOT: Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.

Güncellenme Tarihi: 25 Eylül 2022